عصر نمایشگاه- توسعه صنعت نمایشگاهی بهترین مسیر برای گسترش روابط تجاری خارجی و ورود به بازارهای بین‌المللی است. اما قرار گرفتن در این مسیر، خود مستلزم رعایت استانداردهای مطلوب جهانی در صنعت نمایشگاهی است.
به گزارش پایگاه خبری «عصر نمایشگاه»، به بیان بهتر، استاندارد شدن بخش‌های مختلف این صنعت (از مراکز نمایشگاهی تا روند برگزاری و غرفه‌سازی و ارائه خدمات)، از یک سو موجب بهبود عملکرد ارکان صنعت نمایشگاهی و ارتقای جایگاه آنان در اقتصاد کشور می‌شود و از سوی دیگر، امکان حضور موثر مشارکت‌کنندگان خارجی در نمایشگاه‌های داخلی و حضور فعال مشارکت‌کنندگان داخلی در نمایشگاه‌های خارجی را فراهم می‌کند. در همین راستا، از آنجا که مراکز نمایشگاهی یکی از مهم‌ترین ارکان صنعت نمایشگاهی کشور به شمار می‌روند، استانداردسازی و ارتقای عملکرد آنها در دستور کار قرار گرفته است. گام نخست این اقدام، رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی کشور بر اساس معیارها و ضوابطی است که سازمان توسعه تجارت و شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران تعیین کرده‌اند. در حال حاضر، مسئولیت اجرای این طرح که تحت عنوان «نظام رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی ایران» در جریان است، به سازمان توسعه تجارت محول شده است. ماهنامه «نمایشگاه» برای آگاهی فعالان صنعت نمایشگاهی کشور از کم و کیف این رتبه‌بندی و روند اجرای آن، با دکتر احسان قمری، دبیر کمیته رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی ایران گفت‌وگویی انجام داده است. وی هم‌اکنون معاون دفتر توسعه خدمات بازرگانی سازمان توسعه تجارت است.
- آقای دکتر، به عنوان دبیر کمیته رتبه‌بندی لطفا خلاصه‌ای از مجموعه اقداماتی که تاکنون در ارتباط با رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی انجام شده، بفرمایید.
همانطور که می‌دانید، از جمله فعالیت‌هایی که در سازمان توسعه تجارت در جریان است، صدور مجوزهای برگزاری نمایشگاه، ارزیابی، سیاستگذاری و کلیه موارد مربوط به نمایشگاه‌های تجاری در داخل و خارج از کشور است. این موضوع فقط مربوط به تهران نیست و همه سایت‌های نمایشگاهی استانی و شهرستانی که اقدام به برگزاری نمایشگاه‌های تجاری (تاکید می‌کنم، تجاری نه فروش) می‌کنند، مشمول قواعد سازمان توسعه تجارت هستند. بر پایه اساسنامه سازمان توسعه تجارت به صراحت قید شده است که این سازمان مسئول سیاستگذاری، ارزیابی و صدور مجوزهای برگزاری نمایشگاه‌هاست. از زمانی که اساسنامه سازمان توسعه تجارت به تصویب هیات وزیران رسید، سازمان بر اساس قوانین بالادستی به این مهم اقدام کرده است. اما در حقیقت نکته مهم‌تر این است که سازمان توسعه تجارت تصمیم گرفته است که با توجه به اولویت توسعه صادرات، در بحث نمایشگاه‌های کل کشور، مرکزیت و نظارت داشته باشد.
در مورد نمایشگاه‌های استانی، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. یک دیدگاه این است که ما در استان‌ها کمیته توسعه صادرات استانی داریم که استاندار رئیس آن و مسئول تصمیم‌گیری درباره برگزاری یا عدم برگزاری نمایشگاه و فعالیت یا عدم فعالیت یک سایت نمایشگاهی در آن استان است. دیدگاه دیگر این است که چون نمایشگاه یک مفهوم تجاری و صادراتی است و متولی صادرات کشور هم سازمان توسعه تجارت ایران است، بنابراین باید مستقیما نظارت کلی را در این زمینه داشته باشد. از حدود یک سال و نیم قبل، همکاران ما در شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران طرحی را ارائه کردند تا بر اساس آن سایت‌های نمایشگاهی استانی را که از سازمان توسعه تجارت مجوز گرفته بودند، رتبه‌بندی کنند. بر مبنای کار مطالعاتی و تطبیقی که دوستان انجام دادند، تصمیم گرفتند تا فاز اول این کار را که بازدید از سایت‌های نمایشگاهی کشور، استخراج شاخص‌ها و امتیازدهی بود، اجرا کنند. در این پروسه، با همکاری بین شرکت سهامی نمایشگاه‌ها، سازمان توسعه تجارت و انجمن سایت‌داران، بازدیدهایی از مراکز نمایشگاهی کشور انجام شد که حدود 6 ماه به طول انجامید و بر این اساس، به هر سایت استانی امتیازهایی داده شد. این امتیازدهی به تایید رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان‌ها رسید. بعد از جمع‌بندی قرار شد که اینها در اختیار سازمان توسعه تجارت گذاشته شود. چون دوستان معتقد بودند که این کار یکی از وظایف ماهوی سازمان است و شرکت سهامی نمایشگاه‌ها ذاتا به عنوان یک همکار می‌تواند در این حوزه حضور داشته باشد چون خود این مرکز نیز نیاز به رتبه‌بندی دارد و آقای دکتر اسفهبدی نیز همین عقیده را داشت. بنابراین یک شخص بیطرفی باید این کار را انجام دهد و این شخص بیطرف، سازمان توسعه تجارت است چون هم تجربه و هم تخصص آن را دارد. بر این مبنا تصمیم بر این شد که همه مدارک و مستندات به سازمان توسعه تجارت منتقل و کمیته‌ای به سرپرستی سازمان تشکیل شود. من هم این توفیق را داشتم که به عنوان دبیر این کمیته انتخاب شوم. ما به‌تازگی پرونده‌ها را دریافت کرده‌ایم. ما مشغول انجام مطالعات دیگری هستیم و رتبه‌بندی را بر اساس آن انجام خواهیم داد. نکته مهم این است که باید یک الگو و معیار مشخص برای انجام این کار داشته باشیم. البته هنوز به این معیار که بومی ما باشد، دست پیدا نکرده‌ایم، ولی این رتبه‌بندی قطعا انجام خواهد شد هرچند در زمینه اعلام نتایج به استان‌ها یا خود مراکز نمایشگاهی فعلا محدودیت‌هایی وجود دارد که تصمیم آن به عهده مدیران و مسئولان سازمان است.
- ضرورت و هدف این رتبه‌بندی چیست؟
نکته‌ای که وجود دارد این است که ما طی سال‌های گذشته، تقویم منسجمی برای نمایشگاه‌های کل کشور به طوری که بتوان بر اساس آن، برنامه‌ریزی کرد، نداشته‌ایم. تاکنون زحمات زیادی در این زمینه کشیده شده است اما به دلیل گستردگی کشور و علاقه استان‌ها به برگزاری نمایشگاه، سایت‌های استانی که شامل بیش از 30عدد است، هر یک به دنبال برگزاری چندین نمایشگاه در طول سال هستند. اگر تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده در طول سال را حساب کنیم، بیش از هزار نمایشگاه را شامل می‌شود. رتبه‌بندی نمایشگاه‌ها کمک می‌کند تا این روند نظم و ترتیب پیدا کند. از سویی، تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما علاوه بر بازارهای داخلی، نگاهی هم به بازارهای خارجی دارند و حضور در نمایشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی برای آنها اهمیت دارد و برای این کار برنامه‌ریزی می‌کنند. اگر تصور کنیم که هر سال 30 نمایشگاه با یک عنوان در سایت‌های استانی برگزار می‌شود، پس این شرکت‌ها باید الگو و مبنایی برای انتخاب یک نمایشگاه جهت حضور داشته باشند. رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی به این کار کمک خواهد کرد. به عنوان مثال، یک نمایشگاه که گرید A دارد به این معناست که می‌تواند نمایشگاه بین‌المللی برگزار کند؛ یا مرکزی که گرید B دارد، می‌تواند نمایشگاه تخصصی برگزار کند. شاید اعلام شود که یک سایت استانی فقط می‌تواند نمایشگاه استانی با حضور تولیدکنندگان و صادرکنندگان همان استان برگزار کند. این رتبه‌بندی و تقویم نمایشگاهی را ما اعلام می‌کنیم. در واقع ما شاخص‌های صدور مجوز برگزاری نمایشگاه را به سازمان‌های صنعت و معدن استان‌ها اعلام می‌کنیم. همچنین به استان‌هایی که مثلا چهار سایت دارند، خواهیم گفت که در انتهای هر سال، باید چهار تقویم برگزاری با توجه به همپوشانی زمانی و عنوانی تهیه کنند. ما این اطلاعات را جمع‌آوری و تدوین می‌کنیم تا مشخص شود که مثلا در طول سال ما چند نمایشگاه صنعت در کل کشور و در کدام استان‌ها برگزار کنیم. یا چند نمایشگاه شیلات و در کدام استان‌ها می‌تواند برگزار شود. با رعایت زمان‌بندی، شرکت‌ها می‌توانند انتخاب کنند که در کدام نمایشگاه و در کجا مشارکت کنند. این کارها در گذشته به طور ناقص انجام می‌شد و ما به دنبال تکمیل آن هستیم. بدون شک با انجام رتبه‌بندی سایت‌ها، ما شاهد انقلاب بزرگی در صنعت نمایشگاهی کشور خواهیم بود. البته ما با نمایشگاه‌های فروش مثل نمایشگاه مبلمان که بیشتر استان‌ها به دنبال برگزاری آن هستند، کاری نداریم و برای آن مجوز صادر نمی‌کنیم چون نگاه صادراتی ندارد.
با رتبه‌بندی، ما اعلام می‌کنیم که اگر قرار است سایتی مصوب باشد و نمایشگاهی در راستای توسعه صادرات برگزار شود، باید شاخص‌های مورد نظر این رتبه‌بندی را داشته باشد. با این کار، استانداران، روسای سازمان‌های صنعت و معدن استانی، برگزارکنندگان و مشارکت‌کنندگان و سرمایه‌گذاران خواهند دانست که اگر قرار است نمایشگاهی برگزار شود، باید این شاخص‌ها را داشته باشد. این رتبه‌بندی به رقابت و بهبود عملکرد شرکت‌ها نیز کمک خواهد کرد.
متاسفانه با وجود توانمندی‌های اقتصادی و صنعتی زیاد استان‌ها، در برخی سایت‌های استانی شاهد سکون و رکود هستیم که شاید دلیل آن توجه زیاد به پایتخت باشد. این رتبه‌بندی به مراکز استانی کمک خواهد کرد و آنها را در مسیر رشد قرار خواهد داد. سایت‌های استانی باید در مسیر بین‌المللی شدن گام بردارند. این دیدگاهی است که برای سازمان توسعه تجارت و مقام عالی وزارت نیز اهمیت زیادی دارد. خوشبختانه پس از رفع تحریم‌ها و اجرای برجام، بسیاری به دنبال سرمایه‌گذاری در این حوزه هستند چرا که حتی در زمان تحریم‌ها هم ما به عنوان یکی از قطب‌های نمایشگاهی منطقه مطرح بودیم. با تعیین شاخص‌ها و انجام رتبه‌بندی، سایت‌های استانی و نمایشگاه‌هایی که در آنها برگزار می‌شوند، مورد تایید نهادهای بین‌المللی همچون «یوفی» قرار می‌گیرند.
- آیا شاخص‌ها و استانداردهای مورد اشاره را از مراجع خارجی گرفته‌اید؟ آیا از معیارها و کارشناسان داخلی هم استفاده کرده‌اید؟
اولین گام در انجام هر فعالیت اقتصادی، استخراج مبانی تئوریک و مطالعاتی است. اگر مبانی تئوریک قوی نداشته باشیم، اعداد و ارقام برای ما هیچ استفاده‌ای نخواهند داشت. مطالعاتی که دوستان و خود بنده طی سال‌های گذشته انجام داده‌ایم، نشان می‌دهند که تقریبا در جهان رویه‌های واحدی برای یک سایت نمایشگاهی وجود ندارد. هر سایت نمایشگاهی ضمن رعایت برخی اصول و استانداردهای بین‌المللی، ویژگی‌های خود را دارد. نکته مهم برای ما این است که نمایشگاه‌های کشور متولی مشخصی ندارند. در یک جا دولت، در جایی بخش خصوصی و در جای دیگر هم شهرداری‌ها متولی این صنعت هستند. در جهان، معمولا شهرداری‌ها متولی نظارت بر مبنای ارائه خدمات در صنعت نمایشگاهی هستند و پیگیری بحث‌های صادراتی را وزارتخانه مربوطه به عهده دارد. در این زمینه، مطالعاتی هم در بیرون سازمان انجام شده است و ما از آنها استفاده می‌کنیم. بارها گفته‌ام، سازمان به‌راحتی می‌توانست نمایشگاه بین‌المللی تهران را الگو قرار دهد و سایت‌های استانی را با آن مقایسه و رتبه‌بندی کند اما این کار را نکردیم. خود دوستان نمایشگاه تهران نیز این را قبول ندارند و معتقدند که این سایت هم نواقصی دارد و رتبه‌بندی به رشد آن هم کمک می‌کند. شاید در بررسی سایت‌ها، درست مثل برخی جشنواره‌های فیلم به این نظر برسیم که هیچ‌یک واجد مقام اول نیستند و به امتیاز پایینی دست یافته‌اند. اما معیار و الگوی ما مثلا امتیاز هزار است و سایت‌ها باید خود را به آن نزدیک کنند. ما شاخص‌های دستیابی به این امتیاز را در اختیار سایت‌ها قرار می‌دهیم. نکته دیگر اینکه برخی مسائل فرهنگی وجود دارند که مختص کشور ما هستند. در نمایشگاه کشورهای دیگر مثل آلمان، فرانسه، چین و... هم همین وضعیت وجود دارد. بنابراین، معیارهای ما باید مطابق با هنجارهای فرهنگی کشورمان باشد. مثلا ما به نمایشگاه‌ها می‌گوییم باید مسجد و جای جداگانه‌ای برای استراحت زنان داشته باشند. یا هتل‌های نمایشگاه باید ویژگی‌های منطبق بر امور فرهنگی کشور را رعایت کنند. در همین حال باید نمایشگاه را از وضعیت بازار مکاره یا تفریح صرف خارج کنند. ما معیاری برای مخاطب‌شناسی و ارزیابی بازدیدکنندگان نداریم. بنابراین با انجام رتبه‌بندی ما به دنبال تبدیل نمایشگاه از محلی تفریحی به مکانی تجاری هستیم. به این ترتیب، فقط بازدیدکنندگان تخصصی به نمایشگاه خواهند آمد و مشارکت‌کنندگان هم از آن سود خواهند برد.
یکی از معیارهای مهم ما، نقشه‌های مجازی است که قبلا به طور ناقص انجام شده است. با این طرح دیگر نیازی نیست که یک نفر برای انعقاد قرارداد از شهری به شهر دیگر سفر کند بلکه به طور مجازی می‌تواند ضمن بازدید از غرفه، مذاکراتش را هم انجام دهد. موضوع دیگر، بحث صدور مجوز است. شاخص‌های رتبه‌بندی مشخص می‌کند که سازمان به چه کسی مجوز برگزاری بدهد. اعتقاد من این است که برگزاری نمایشگاه یک کار کاملا تخصصی است و برگزارکننده باید در همان صنف دارای تجربه و تخصص و صاحب‌نظر باشد. یکی از مفاهیم تخصصی بودن نمایشگاه، همین است.
- در مجموع چند مرکز نمایشگاهی را برای رتبه‌بندی در دست دارید؟
بر اساس مدارک موجود، ما 31 استان را در دست بررسی داریم که 27 استان مورد بازدید قرار گرفته‌اند و در مرحله مطالعه و تطبیق شاخص‌بندی هستند و امیدواریم که تا پایان امسال بتوانیم این رتبه‌بندی را انجام دهیم و امتیازها را به خود سایت‌ها و سازمان صنعت و معدن استان‌ها اعلام کنیم. البته از برخی نمایشگاه‌های استانی به دلایلی هنوز بازدید انجام نشده است. برخی استان‌های ما مثل استان مازندران دارای 5 سایت برگزاری نمایشگاه هستند. این موضوع باید مورد توجه و بررسی کارشناسان قرار گیرد. مثلا ماهنامه «نمایشگاه» می‌تواند با برگزاری یک میزگرد، دیدگاه کارشناسان را در این زمینه جویا شود که به عنوان مثال، آیا یک استان واقعا نیاز به این تعداد مرکز نمایشگاهی دارد؟ در واقع مبنای این موضوع باید روشن شود. ممکن است عده‌ای در بدنه دولت بگویند این یک رقابت است و ایرادی ندارد و هر کس که دارای شاخص‌های مربوطه باشد، می‌تواند مرکز نمایشگاهی تاسیس کند. شاید هم برخی بگویند، در استانی که دارای ظرفیت‌های محدودی است، نباید چند مرکز نمایشگاهی داشت و باید همه ظرفیت‌ها در یک جا متمرکز شود. این موضوع باید بررسی شود. شاید رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی به این امر کمک کند. پیشنهاد ما این است که استان‌ها را بر اساس توانمندی‌های اقتصادی، تجاری، کشاورزی و صنعتی مورد ارزیابی قرار دهیم تا مشخص شود که کدام استان می‌تواند بیش از یک سایت داشته باشد. با این تقسیم‌بندی، می‌توانیم سالانه 500 نمایشگاه باکیفیت در کشور برگزار کنیم.
باید تاکید کنم که تشکیل انجمن سایت‌داران اقدام مثبتی در این جهت بوده است اما تصور می‌کنم مدیریت این انجمن باید به عهده یک نهاد بیطرف باشد تا بین همه مراکز استانی هم‌افزایی به وجود آید.
- در مجموع بازخوردهای رتبه‌بندی مراکز نمایشگاهی چگونه بوده است؟
نکته مهمی که وجود دارد این است که سایت‌های استانی ما برای برگزاری نمایشگاه بیش از همکاری فیزیکی به نظارت و مشاوره راهبردی نیاز دارند. خوشبختانه همه مراکز نمایشگاهی کشور از جمله نمایشگاه تهران معتقدند، سازمان توسعه تجارت به دلیل نقش بیطرفانه‌اش می‌تواند در این زمینه برنامه‌ریزی و اقدام کند. سازمان هم تاکنون تمام تلاش خود را در این زمینه به کار بسته است. تاکید می‌کنم که همکاری نزدیک استانداران و کمیته‌های توسعه صادرات استانی در زمینه ازریابی و رتبه‌بندی نمایشگاه‌ها به ما کمک زیادی کرده است. ما معتقدیم، مراکز نمایشگاهی که برای تاسیس و راه‌اندازی متقبل هزینه‌های زیادی شده‌اند و این سرمایه‌گذاری باید یک روز به درآمدزایی منجر شود. سازمان توسعه تجارت تلاش می‌کند تا با حداقل هزینه بالاترین کارایی را برای این مراکز ایجاد کند. انتظار ما از سایت‌های نمایشگاهی این است که در تعیین تقویم برگزاری دقت داشته باشند. متاسفانه برخی سایت‌های نمایشگاهی، تقویمی را تصویب و بعد نمایشگاه را واگذار می‌کنند. این نکته بسیار منفی است. این یعنی تبدیل شدن به فروشنده سالن. ما معتقدیم که خود سایت‌های نمایشگاهی باید نمایشگاه‌ها را برگزار کنند. در واقع تنها جایی که مخالف برون‌سپاری هستم، بحث برگزاری نمایشگاه است.
- مرجع تایید این رتبه‌بندی چه کسی است؟
سازمان توسعه تجارت ایران مسئول و مرجع این تایید است. مبنای این امر، اساسنامه سازمان است که صراحتا قید می‌کند سیاستگذاری، ارزیابی، نظارت و صدور مجوز برگزاری نمایشگاه‌ها به عهده سازمان توسعه تجارت ایران است.
