به گزارش پایگاه خبری «عصر نمایشگاه»، زمانی که یک کشور خود را در جهان بهترین می‌داند، طبیعی‌ترین رفتار می‌تواند نمایش توانمندی‌هایش باشد. اینطور شد که انگلیسی‌ها در اواسط قرن نوزدهم تصمیم گرفتند تمام پیشرفت‌های خود در اختراعات صنعتی، مهندسی، علوم و هنر را به نمایش عموم درآورند و حتی ساختمانی که انگلیسی‌ها نمایشگاه بزرگ خود را در آن برگزار کردند از عجایب دنیای معماری در دوره خود بود. در این بخش مروری بر نخستین نمایشگاه با مفهوم امروزی در تاریخ انگلستان خواهیم داشت؛ نمایشگاهی که در زمان خود توانست مسیری جدید برای صنعت نمایشگاهی در اروپا باز کند.
نمایشگاه بزرگ دستاوردهای صنعتی ملل در اواسط قرن 19 و با ادغام طرح نمایشگاه‌های تجاری کوچک و کارناوال‌های تفریحی آغاز به کار کرد و در میان پیشگامان صنعت مدرن نمایشگاهی جهان جای گرفت. این نمایشگاه به دلیل برگزاری در کریستال پالاس با این نام نیز مشهور است. هرچند که ایده اولیه نمایشگاه ملل ابتدا در ذهن هنری کول، عضو انجمن هنر انگلستان، جرقه زد اما این پرنس آلبرت بود که با تأیید طرح وی توانست افتخار برگزاری این نمایشگاه را به نام خود ثبت کند. فرانسیس هنری، جورج والاس، چارلز Dilke و دیگر اعضای انجمن سلطنتی برای تشویق هنر، تولید و تجارت به کمک پرنس آلبرت و کول آمدند تا جشن صنعت مدرن، فناوری و طراحی را برپا کنند.
این کشور به‌عنوان رهبر انقلاب صنعتی بعد از تحمل 2 دهه تحولات عظیم سیاسی و اجتماعی در عکس‌العملی نسبت به برپایی نمایشگاه صنعتی بسیار موفق فرانسه در سال 1844، با اقدام ملکه ویکتوریا برای ایجاد نمایشگاه بزرگ لندن خود را به‌عنوان نماد برتری صنعتی، نظامی و اقتصادی دوران معرفی کرد. علاوه بر این ویکتوریا با تأسیس نمایشگاه بزرگ لندن توانست جلوه‌های پیشرفت کشورش را در مقابل چشمان کشورهای کمتر توسعه‌یافته ردیف کند. ویکتوریا به بهانه جشن گرفتن پیشرفت‌های صنعتی دستاوردهای قلمرو حکومت خود و نقاط دیگر جهان را در نمایشگاه بزرگ لندن گردآورد و آن را به همه جهانیان معرفی کرد.  ویکتوریا که سرشار از حس برتری‌جویی و نمایش قدرت سلطنت خود بود با پیشنهاد همسرش آلبرت،‌هاید پارکی در کریستال پالاس را به امر برگزاری نمایشگاه اختصاص داد. در این نمایشگاه جدیدترین اختراعات، وسایل دست‌ساز پزشکی، دستگاه‌های جایگزین نیروی کار انسانی، آثار هنری و انواع تازه‌ها به نمایش درآمدند.
ساختمان محل برگزاری «نمایشگاه بزرگ دستاوردهای صنعتی ملل» که در کریستال پالاس قرار دارد، در واقع تجسم عینی چشم‌اندازهای پرنس آلبرت، همسر ملکه ویکتوریا برای نمایش عجایب صنعتی دنیا بود. در اواسط قرن نوزدهم بریتانیا در صلح به سر می‌برد و چارتیست‌ها جایگاه خود را در مجلس عوام تحویل داده و به خانه رفته بودند. آلبرت در نامه‌ای به پسرعموی خود، پادشاه ویلیام، شرایط را اینطور توصیف می‌کند: «دیگر دلیلی برای ترس وجود ندارد. انگلستان در حال تجربه یک تحول صنعتی است و حالا زمان نمایش در صحنه‌های بین‌المللی فرا‌رسیده است.» سرانجام نمایشگاه در حالی افتتاح شد که انگلستان به‌عنوان میزبان با در اختیار گرفتن نیمی از غرفه‌ها، به‌خوبی توانست تحولات صنعتی خود را به رخ جهان بکشد و از این فرصت برای معرفی دستاوردهای خود و ارتقای جایگاهش در اروپای روبه‌پیشرفت استفاده کرد.
عجایب صنایع ملل
در نمایشگاه بزرگ دستاوردهای صنعتی ملل عجایب زیادی به نمایش درآمد؛ غذاهای کنسرو شده، عظیم‌الجثه‌ترین لکوموتیو با سوخت دیزل، یک دستگاه پاکت‌ساز خودکار و حتی الماس عظیم کوه نور در کریستال پالاس در معرض دید عموم قرار گرفت. حتی پاندولی عظیم‌الجثه و معلق از سقف که نمادی از کره زمین بود هم در میانه نمایشگاه جلوه می‌کرد تا توان مهندسان و صنعتگران انگلیسی را نشان دهد. در کنار همه اینها اما جذاب‌ترین محصول به نمایش درآمده در این دوره، یک دستگاه پرس هیدرولیک غول‌پیکر بود که وزن هر لوله آن 1144 تن بود و نکته حیرت‌آور این اختراع برای بازدیدکنندگان این بود که این دستگاه توسط یک اپراتور هدایت می‌شد.
دیگر مورد جالب نمایش داده‌شده در نمایشگاه بزرگ لندن، یک دستگاه چاپ با قابلیت تکثیر 5000 نسخه از روزنامه مصور اخبار لندن، فقط با صرف یک ساعت زمان بود. در کنار این عجایب صنعتی، یک گالری کامل هم به صندلی‌های متحرک شیک و پیچیده‌ای اختصاص داشت که درواقع نسخه‌های اولیه‌ای از موتورسیکلت و اجداد اتومبیل‌های امروزی بودند.
ماشین‌های چاپ و نساجی، کشاورزی و نمونه‌هایی از هر نوع ماشین بخار موجود در آن دوره و به بیان کامل‌تر، همان‌طور که ملکه ویکتوریا در دفتر خاطراتش نوشت، هر اختراع قابل‌تصوری، در کریستال پالاس به نمایش درآمد.
کریستال پالاس، شکوه معماری ویکتوریایی
معماری داخلی مرکز نمایشگاهی انگلستان از دیگر جاذبه‌های این اتفاق بود. طراحی ساختمان نمایشگاه بزرگ لندن به ژوزف پکستون (Paxton) سپرده شد. پکستون در ساخت‌وساز کریستال پالاس از مشاوره‌های مهندس چارلز فاکس و کمیته نظارت بر ساخت‌وسازهای برون‌مرزی انگلستان بهره برد. نتیجه این همکاری شگفت‌آور شد و وی برای طراحی این مجموعه مفتخر به دریافت نشان شوالیه از ملکه انگلستان شد.  معمار این مجموعه برای چشمه معروف تعبیه شده در میانه محوطه نمایشگاهی از 4 تن شیشه صورتی رنگ استفاده کرد و علاوه بر تهویه مطبوع محیط، یک جایگاه خوب برای ملاقات تجار حاضر در نمایشگاه ایجاد کرد. استفاده از درختان و مجسمه‌های بزرگ نیز در طراحی ساختمان، نه‌تنها تلاشی برای زیباسازی فضای نمایشگاهی بود بلکه نمایشی از پیروزی انسان بر طبیعت بود. ساختمان محل برگزاری شگفت‌انگیزترین ساختمان نمایشگاهی دوران لقب گرفت. کریستال پالاس نه‌تنها موفقیت عظیمی در هنر معماری بود بلکه به نمادی از اهمیت سیاستگذاران انگلستان برای پیشرفت‌های صنعتی آن کشور نیز تبدیل شد.  طراح این مجموعه، با الهام از گلخانه دوک دوون شایر ششم در طراحی نوآورانه خود از سازه‌های شیشه‌ای و آهنی با قابلیت جابه‌جایی در فضا استفاده کرد، زیرا قرار بر این بود که این ساختمان به‌طور موقت به نمایشگاه اختصاص یابد و بعدها استفاده‌های دیگری داشته باشد. کار ساخت این مجموعه از اول آگوست 1850 آغاز شد و تا پایان این سال 2هزار نفر برای آماده‌سازی این ساختمان فعالیت کردند. با استفاده از ابداعات پکستون در استفاده از ماشین‌آلات، 80 نفر توانستند در زمان یک هفته بالغ‌بر 8 هزار پنل شیشه‌ای را نصب کنند. این پنل‌ها با 1000 ستون آهنی، 2224 داربست و 30 مایل لوله تازه اختراع‌شده توسط خود پکستون پشتیبانی می‌شدند.  یک هفته زمان صرف ساخت 16 غرفه عظیم نیم‌دایره با سقف‌هایی از جنس چوب جنگلی شد. کفپوش‌ها با فاصله نیم اینچی این امکان را ایجاد می‌کردند که گردوغبار به‌راحتی از سطح زمین تمیز شود، هرچند که این وظیفه عملا بر عهده دامن‌های پر زرق‌وبرق خانم‌های بازدیدکننده قرارگرفته بود!
علاوه بر این، در این محیط جایگاه‌های ویژه پلیس با چترهای مشخص برای کمک به کودکان گمشده در نمایشگاه تعبیه شد. سرو الکل در نمایشگاه ممنوع بود اما امکانات پذیرایی و رفاهی بسیار خوبی برای بازدیدکنندگان تعبیه شده بود و برای اولین بار در طول تاریخ سرویس بهداشتی در محل برگزاری نمایشگاه ایجاد شد و بازدیدکنندگان تنها با هزینه کردن یک پنی می‌توانستند از این مکان‌ها استفاده کنند. برای استفاده از سرویس‌های بهداشتی در نمایشگاه بزرگ لندن بیش از 827هزار بلیت فروخته شد!
نمایشگاه افتتاح شد
هرچند که تعداد قابل‌توجهی از محافظه‌کاران تجمع افراد عادی جامعه در یک مکان را پیش‌زمینه آغاز یک حرکت انقلابی و خطری برای سلطنت می‌دانستند اما در اولین روز از ماه می سال 1851 طبق برنامه از پیش تعیین‌شده، ملکه ویکتوریا مرکز نمایشگاهی لندن را افتتاح کرد و خود از آن روز بازدیدکننده ثابت این نمایشگاه شد. ملکه ویکتوریا و پرنس آلبرت اولین اختلاط با مردم را در مراسم افتتاح این نمایشگاه تجربه کردند و به‌طور مکرر همراه با خانواده سلطنتی از کریستال پالاس بازدید می‌کردند. در ابتدا قیمت بلیت ورودی برای آقایان 3پوند و برای خانم‌ها 2 پوند بود و مطابق رسم جامعه طبقاتی آن روزهای انگلستان، بازدیدکنندگان اشرافی با کالسکه‌های خوش‌ساخت خود از ورودی‌های جدا از مردم عادی و خدمه وارد محوطه نمایشگاهی می‌شدند.  در برنامه برگزاری نمایشگاه، صبح روزهای شنبه به معلولین اختصاص یافته بود و از روز 20 می عوام تنها با پرداخت یک شیلینگ اجازه بازدید از نمایشگاه را به دست آوردند. این گروه شامل کارگران کارخانه‌ها و کشاورزانی بودند که توسط کارفرمایان و مالکان خیرخواه برای بازدید اعزام شدند و البته دانش‌آموزان مدرسه‌ها. توماس کوک با آژانس مسافرتی‌اش خدمات مربوط به آمد و شد بازدیدکنندگان خارجی و داخلی‌های غیر لندنی را ارائه می‌داد و با تورهای ویژه ریلی پذیرای مسافران بود. مسافران می‌توانستند بلیت درجه 3 بازگشت از یورک را تنها با 3 شیلینگ از آژانس کوک تهیه کنند.  در میان بازدیدکنندگان هم موارد جالب‌توجهی وجود داشت؛ پیرزنی که تمام مسیر 400 کیلومتری پنزانس تا لندن را برای حضور نمایشگاه پیاده طی کرد و یک مرد مرموز چینی با لباس سلطنتی ماندارین‌ها که از نمایشگاه دیدن کرد، هرچند که در آخر مشخص شد یک ملوان ساده چینی بیش نبوده.
تأثیر نمایش‌های کریستال پالاس در اقتصاد انگلیس
تا 11 اکتبر که نمایشگاه بزرگ لندن به کار خود خاتمه دهد، بالغ‌بر 6 میلیون نفر– تقریبا معادل‌ یک‌سوم جمعیت آن زمان کشور انگلستان - از ورودی نمایشگاه عبور کردند و از این اتفاق بزرگ صنعتی دیدن کردند و در عوض شکست‌های مالی پیش‌بینی‌شده برای این نمایشگاه، گردش مالی اتفاق بزرگ تجاری برای لندنی‌ها چیزی در حدود 186 هزار پوند تخمین زده شد. این عایدی بعدها برای ساخت موزه
South Kensington صرف شد؛ موزه‌ای که برای نمایش یادبودهای آلبرت برپا شد. در این موزه به دستور ملکه مجسمه‌ای از آلبرت ساخته شد که زیر سایبان طلایی روبه‌روی رویال آلبرت‌هال نشسته و نسخه‌ای از کاتالوگ نمایشگاه را روی پای خود دارد. علاوه بر این موزه تاریخ طبیعی، موزه علوم و موزه ملکه ویکتوریا نیز از عایدی این نمایشگاه سهم بردند. در کنار این موارد از محل عایدی نمایشگاه تعدادی بورس تحصیلی و تحقیقی به فعالان صنعتی کشور انگلیس اختصاص داده شد تا این نمایشگاه درمجموع سود بسیار زیادی برای جامعه انگلستان داشته باشد.
خارجی‌ها و نمایشگاه
در نمایشگاه بزرگ ملل، در کنار مستعمره‌های انگلستان و کشورهایی مانند کانادا و ایالات‌متحده، کشور فرانسه توانست عنوان بزرگ‌ترین غرفه‌گذار خارجی را از آن خود کند. روس‌ها هم در این نمایشگاه باوجود تأخیرشان به خاطر درگیری با سرما و یخبندان، حضور غافلگیرکننده‌ای داشتند. سوئیسی‌ها ساعت‌های طلا و شیلیایی‌ها یک قطعه طلا به وزن 50 کیلوگرم را در کریستال پالاس به نمایش گذاشتند.
فرجام کریستال پالاس
نمایشگاه بزرگ لندن بعد از فعالیت چندماهه و تعطیلی به سیدنهام در جنوب لندن منتقل شد و محل برگزاری اولیه 200 جریبی نمایشگاه در سال 1854 به‌عنوان پارک توسط ویکتوریا افتتاح شد. هرچند کریستال پالاس در سال 1936 در آتش سوخت و تلاش 86 ماشین آتش‌نشانی و 400 آتش‌نشان نتوانست این ساختمان را از آتش‌سوزی نجات دهد، اما میراث‌های ماندگار نمایشگاه بزرگ لندن در این مکان به یادگار باقی ماند. وینستون چرچیل پس از سوختن کریستال پالاس گفت: «این پایان یک دوران است.» البته همه اینها باز هم بدون استفاده نماند چراکه بعدها در این محل باشگاه ورزشی معروف انگلیس‌ها، کریستال پالاس تأسیس شد و تصویری از این بنا در لوگوی باشگاه تعبیه شد.
در دوران مدرن نمایشگاه بزرگ دستاوردهای صنعتی ملل تبدیل به نماد دوران ویکتوریایی شده است و کاتالوگ حکاکی شده‌ روی زانوان مجسمه پرنس آلبرت که آمار این نمایشگاه روی آن درج شده، شاهدی بر این مدعاست که انگلیسی‌ها برگزاری آن را افتخار بزرگی برای خود می‌دانند.
چه کسانی حضور داشتند؟
شارلوت برونته، رمان‌نویس معروف انگلستان در نامه‌ای به یکی از نزدیکانش در توصیف بازدیدش از نمایشگاه بزرگ لندن چنین نوشت: «یک مکان فوق‌العاده؛ سرشار از عجایب و غرایب؛ جدید و غیرقابل وصف! عظمت این مکان در یک‌چیز خلاصه نشده است بلکه اتحاد خارق‌العاده عناصر تشکیل‌دهنده از این مکان یک جایگاه باعظمت ساخته است. تو می‌توانی هر آنچه را که بشر اختراع کرده است در این نمایشگاه ببینی...» علاوه بر شارلوت برونته، چارلز داروین، ساموئل کلت، چارلز دیکنز، لوئیس کارول، جرج الیوت و آلفرد تنیسون دیگر نامدارانی بودند که از این نمایشگاه دیدن کردند.
ایران در کریستال پالاس
شاید باورش دشوار باشد اما ایرانی‌ها هم در این مهم‌ترین نمایشگاه انگلستان تا آن زمان حضور داشتند. آنطور که اسناد ثبت‌شده تاریخی نشان می‌دهد، در ‌سال 1851 میلادی مصادف با 1230هجری خورشیدی، میرزا تقی‌خان امیرکبیر همراه با تعدادی از بازرگانان ایرانی و صاحبان صنایع به نمایندگی از ایران غرفه‌ای را در نمایشگاه بزرگ دستاوردهای صنعتی ملل برپا کرد. هرچند که ایران در این نمایشگاه حرف خاصی برای زدن نداشت اما نمونه‌هایی از خشکبار ایرانی در کریستال پالاس عرضه ‌شد تا شاید بتوان آن را آغازی برای حضور ایرانی‌ها در نمایشگاه‌های بین‌المللی دانست.