به گزارش پایگاه خبری «عصر نمایشگاه»، در این مطلب نگاهی به تاریخ صنعت نمایشگاهی این کشور در دوران گذر بین تزارها و کمونیست‌ها خواهیم داشت.

نمایشگاه هنر و صنعت روسیه
تاریخچه نمایشگاه هنر و صنعت روسیه با مجموعه‌ای از 16 رویداد شروع می‌شود که در قرن 19 میلادی به وقوع پیوسته است. این نمایشگاه‌ها تحت قانون 1982 حوزه تجارت وزارت مالیه روسیه اجازه فعالیت گرفتند و به ترتیب زیر برگزار شدند:
• سن پطرزبورگ 1829 • مسکو 1831 • سن پطرزبورگ 1833 • مسکو 1835 • وارساو 1839 • سن‌پطرزبورگ 1841 • مسکو 1843 • وارساو 1845 • سن پطرزبورگ 1849 • مسکو 1853 • وارساو 1857 • سن پطرزبورگ 1861 • مسکو 1865 • سن پطرزبورگ 1870 • مسکو 1882 • نیژنی نوو گرود 1896
     نگاهی به تاریخ برگزاری این نمایشگاه‌ها ما را به تاریخی قبل از انقلاب این کشور و زمان امپراطوری تزارها می‌برد. آخرین دوره از نمایشگاه هنر و صنعت روسیه در دوره حکمرانی نیکلای دوم در نیژنی نوو گرود در تاریخ 28 می تا اول اکتبر 1896 آغازگر حرفه‌ای صنعت نمایشگاهی در کشور روسیه بود. این رویداد به عنوان بزرگ‌ترین نمایشگاه قبل از انقلاب روسیه با حمایت مالی نیکلای دوم همزمان با کنفرانس صنعتی این کشور برپا شد. اما پیش از آن و در سال 1882 و با رشد صنعت نفت روسیه پتانسیل رشد صنعتی این کشور در نمایشگاه هنر و صنعت در مسکو به نمایش در آمده بود.
هنر و صنعت روسیه در مسکو
پانزدهمین دوره از نمایشگاه هنر و صنعت روسیه در سپتامبر 1882 در روسیه آغاز به کار کرد و رویدادی مهم در تاریخ این کشور را رقم زد. چشم‌انداز تحولات روسیه تزاری در 20 سال برپایی هنر و صنعت در زمینه کشاورزی، آموزش و پرورش، علم و فرهنگ در دوره امپراطوری الکساندر دوم در این نمایشگاه عرضه شد. علاوه بر آن حضور چشمگیر شرکت‌های بزرگ نفتی روسیه با منبعی پایدار از فرآورده‌های نفتی باکیفیت، نقطه عطف این دوره از برگزاری هنر و صنعت بود.
در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه در حضور دوک بزرگ، ولادیمیر الکساندروویچ، وزیر امور مالیه نیکولای بانگ و نیکولای ارماکوف، مدیر دپارتمان تجارت و تولید و دیگر مقامات، شاهزاده ولادمیر دّلگوروکف، فرماندار کل اولین پایتخت امپراطوری، سخنرانی غرایی کرد. اجرای اوورتور «روسیه» اثر موسیقیدان برجسته آن دوران، آنتون روبنشتاین، نیز کمک شایانی در به یادماندنی‌تر شدن مراسم کرد.
در این دوره از نمایشگاه 5318 غرفه‌گذار از اقصی نقاط روسیه در 14 گروه و 121 زیرمجموعه به نمایش محصولات خود پرداختند. البته نباید از این نکته قابل توجه هم گذشت که تعداد چشمگیری شرکت خارجی از جمله برادران زیمنس که با  راه آهن برقی خود به صنعتگران روسیه چگونگی حرکت قطارها با نیروی برق را آموزش دادند، هم در نمایشگاه حضور داشتند. تجربه اولین سواری بر قطار برقی برای شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه 20کوپک هزینه داشت.
در میان محصولات به نمایش درآمده از نفت خام و مشتقات نفتی مانند بنزین، پارافین و روغن‌های روان‌کننده، یک مته فولادی بزرگ مخصوص صنایع نفتی، لوله تغذیه منابع نفتی ساخته شده از ورقه‌های ضخیم دیگ بخار، یک برج نفتی، یک مدل از کشتی بخار لودویگ نوبل و یک مدل چوبی از یک کوره نفتی نیز دیده می‌شد. اما نکته غریب این محصولات به نمایش‌درآمده، سنگ‌های عظیم 15 تا 30 کیلوگرمی بودند که همراه با فوران روغن جوشان در هوا معلق شده بودند و در کلکسیون سنگ‌ها به نمایش درآمدند، هرچند منتقدان با اعتراض به کمبود مدارک مستند در خصوص ماهیت اصلی این سنگ‌ها پروژه نمایش آن را شکست‌خورده دانستند.
در طول 4 ماهی که  نمایشگاه پانزدهم صنعت و هنر در مسکو دایر بود، بالغ بر یک میلیون بازدیدکننده جذب این رویداد شدند که از میان آنها می‌توان به تزار نیکلای دوم و همسرش، وزرای دولت روسیه، دانشمندان، مشاهیر فرهنگی و سفرای کشورهای دیگر اشاره کرد.
شرکت نفتی برانوبل در میان غرفه‌گذاران این نمایشگاه بالاترین رتبه را از نظر متخصصان کسب کرد و عنوان رهبر توسعه صنعت نفت در منطقه قفقاز در طول سال‌های پایانی قرن نوزدهم را از آن خود کرد.
نیژنی نوو گرود؛ پایان شکوهمند نمایشگاه‌های تزاری
در آخرین دوره نمایشگاه هنر و صنعت روسیه که نمایشگر بهترین دستاوردهای صنعتی این کشور در نیمه دوم قرن نوزدهم بود، یک نسخه اولیه از گیرنده‌های رادیویی ساخته شده توسط الکساندر استپانویچ پوپوف به نمایش درآمد. در این نمایشگاه که از تاریخ 28 می 1896 کار خود را آغاز کرد، علاوه بر این گیرنده، اولین خودرو روسی طراحی شده توسط اوگنی یاکولف و پیوتر فریز نیز رونمایی شد.
شانزدهمین نمایشگاه هنر و صنعت روسیه در فضایی 25 هزار مترمربعی شامل 8 غرفه ازجمله ساختمان مدور منحصر به فردی از ولادیمیر شوخوف برگزار شد. محوطه نمایشگاهی در ساحل سمت چپ رودخانه اوکا با تقریبا 70 سازه، میزبانی 120‌شرکت خصوصی روس را برعهده داشت.
ساوا مامونتوف، فردی که علاقه زیادی به ساخت راه‌آهن بین ولوگدا و آرخانگلسک (Arkhangelsk) داشت، تصمیم به ایجاد غرفه شمال در این دوره از نمایشگاه کرد. وی از کنستانتین کوروین که یکی از برجسته‌ترین هنرمندان آن زمان روسیه بود، برای طراحی غرفه درخواست کمک کرد. در ضمن برای سفرهای کوروین و تعدادی دیگر از هنرمندان روس، حمایت‌های مالی را در نظر گرفت تا کار طراحی غرفه به خوبی پیش برود.
کوروین علاوه بر طراحی غرفه، ترسیم چندین تابلو از زندگی مردم شمال روسیه را نیز برعهده گرفت تا برای معرفی این خطه سنگ تمام گذاشته باشد. این تابلوها بعد از اتمام نمایشگاه هنر و صنعت روسیه، ابتدا به ترمینال راه‌آهن یاروسلاوسکی مسکو منتقل شد و پس از آن در دهه 60 و بعد از ترمیم آثار در گالری ترتیاکف نصب شد.
از مهم‌ترین شاخصه‌های شانزدهمین  نمایشگاه هنر و صنعت روسیه می‌توان به برج آب 37 متری شوخوف اشاره کرد که اولین سازه هُذلولی‌وار (hyperboloid‌) در جهان بوده و توسط معمار و مهندس روس ولادیمیر شوخوف (Vladimir Shukhov) طراحی و ساخته شد. این سازه 37 متری آنچنان توجه جهانیان را به خود جلب کرد که مجله انگلیسی «مهندس» یک مقاله در مورد آن منتشر کرد. بعد از اتمام کار نمایشگاه، این برج توسط یک کارخانه‌دار خریداری و در املاکش نصب شد و تاکنون پابرجاست.
با پایان شانزدهمین دوره از نمایشگاه هنر و صنعت روسیه در اول اکتبر 1896‌، پرونده این سری از نمایشگاه‌ها در کشور روسیه تزاری بسته شد.
مرکز نمایشگاهی عظیم روس‌ها و آغاز نمایشگاه‌های صنعتی
80 سال پیش اتحاد جماهیر شوروی شاهد تولد مجموعه نمایشگاهی  VDNKh(بخوانید: vedeenkha)، عالی‌ترین پارک نمایشگاه و آینه تمام‌نمای دستاوردهای صنعتی این کشور بود. شکوه بازمانده از معماری استالینی و طیف گسترده مؤلفه‌های معماری از گوتیک تا آرت نوو هنوز هم خیره‌کننده چشمان بازدیدکنندگان این مرکز است. کلنگ تأسیس مرکز نمایشگاه‌های کشاورزی اتحادیه که از لحاظ ساختار و وسعت  بسیار بی‌سابقه و توانمند بود و بعدها با نام VDNKh شناخته شد، در 17 فوریه 1935 و با نام اختصاری VSKhV بر زمین زده شد. طرح جامع این مرکز نمایشگاهی در آوریل 1936 توسط ویاپسلاو اولتارًژِوسکی به تصویب رسید و برنامه اجرای اولین نمایشگاه برای جولای 1937 ریخته شد. اما برنامه محقق نشد و 3‌هفته قبل از اتمام مهلت اعلام شده، با اعلام رسمی ژوزف استالین این نمایشگاه یک سال (آگوست 1938) به تعویق افتاد.
به نظر می‌رسید این بار همه چیز در موعد مقرر برای برپایی نمایشگاه آماده خواهد بود اما باز هم سازندگان مجموعه نتوانستند در موعد مقرر محوطه نمایشگاهی را آماده کنند و مقام‌های منطقه‌ای باز هم برنامه‌های خود را شکست خورده یافتند. علاوه بر این دروازه‌های ورودی که توسط اولتارًژِوسکی تعبیه شده بود به همراه تعدادی از غرفه‌ها به دلیل نداشتن پنجره و تهویه مناسب تخریب شدند تا با ساختارهای مناسب‌تری جایگزین شوند.
طبق طرح اولیه اولتارًژِوسکی بنا بود تمام غرفه‌ها با چوب ساخته شوند اما بعد از بررسی‌های یک کمیسیون دولتی در این خصوص نتیجه آن شد که این طرح زیاده از حد متواضعانه و موقتی ریخته شده است. به همین دلیل اولتارًژِوسکی به همراه کمیسر کشاورزی وقت شوروی و کارکنانش دستگیر شد، هرچند در سال 1943 آزاد و حتی پروژه آسمانخراش مسکو در فاصله سال‌های 1947 تا 1953 به وی سپرده شد.
در نتیجه، در آگوست 1938 نیکیتا خروشچف، در سخنرانی خود در شورای عالی مجمع اتحاد جماهیر شوروی، اعلام کرد که سایت آماده نیست و برای بار دوم برنامه آغاز به کار آن تا آگوست 1939 تمدید شد. این مرکز نمایشگاهی که بنا بود به مناسبت  بیستمین سالگرد تأسیس اتحاد جماهیر شوروی در سال 1937  فعالیت خود را آغاز کند و 100 روز به فعالیت خود ادامه دهد، بالاخره در اول آگوست 1939 آغاز به کار کرد و از ساعت 8 صبح تا 11 شب آن روز تا 25 اکتبر نزدیک به 40 هزار بازدید روزانه را در کارنامه خود ثبت کرد.
این مرکز به جایگاهی برای نمایش دستاوردهای کشاورزی اعضای اتحادیه تبدیل شد و در اولین دوره فعالیت آن هر غرفه به نمایندگی از یک منطقه جغرافیایی عضو اتحادیه، بازدیدکنندگان را با دستاوردهای مناطق مختلف از جمله لیتوانی، گرجستان، قزاقستان و دیگر مناطق آشنا کرد.
در سال‌های 1940 و 1941 فصل‌های بعدی نمایشگاهی در این مجموعه با موفقیت برگزار شدند اما در جولای 1941 و همزمان با حمله آلمان‌ها به این کشور فعالیت مجموعه در نمایش دستاوردها و جذب بازدیدکنندگان متوقف شد.
این مرکز که به یکی از المان‌های معتبر شهر مسکو تبدیل شده بود با آغاز جنگ بسته شد و تنها چند غرفه از آن برای استفاده نظامی تغییر کاربری یافت و در آن مرکزی برای تعمیر خودروهای نظامی و محلی برای آموزش‌های اولیه نظامی تعبیه شد.
در اکتبر 1948 دولت دستور بازسازی مرکز نمایشگاهی را برای آغاز کار در فصل 1950 صادر کرد. دوباره و برای چند بار متوالی آغاز به کار نمایشگاه به تعویق افتاد و بالاخره بعد از یک بازسازی کامل، VSKhV در سال 1954 فعالیت خود را از سر گرفت. در سال 1956 و به دستور شورای وزیران اتحادیه شوروی در مرکز نمایشگاه، محلی برای نمایش محصولات صنعتی در نظر گرفته شد و تعمیرات و بازسازی‌ها از سر گرفته شد و در سال 1959 پارک نمایشگاهی روسیه تبدیل به نمایشگاه دستاوردهای اقتصاد ملی شد.
نام این نمایشگاه که از ادغام با دو نمایشگاه All-Union Industry Exhibition و نمایشگاه مهندسی ساخت و ساز، ایجاد شده بود، به اختصار  VDNKh  شد.
در سال 1989 این نمایشگاه در فضایی 700هزار مترمربعی شامل 82 پاویون بود و هر پاویون به یک صنعت خاص از جمله غرفه فنی و مهندسی (1954)؛ غرفه انرژی اتمی (1954)؛ غرفه آموزش و پرورش (1954)؛ غرفه رادیو الکترونیک (1958)؛ غرفه فرهنگ اتحاد جماهیر شوروی (1964) و غرفه صنایع فضایی (1966)‌ اختصاص یافت.  در طول عمر اتحاد جماهیر شوروی این مجموعه نمایشگاهی هر‌ساله میزبان بیش از 300 نمایشگاه ملی و بین‌المللی، سمینار و جلسات متخصصان صنعتی و دانشمندان بود. این مراسم سالانه حدود 11 میلیون بازدیدکننده که شامل 600 هزار مهمان خارجی بود را به این مرکز نمایشگاهی می‌کشاند‌. در این دوره غرفه رادیو الکترونیک میزبان نمونه‌های اولیه و پیشرفته رایانه‌های ES EVM بوده و توسط بسیاری از سازمان‌های تحقیقاتی معتبر رصد می‌شد. یکی از خاطره‌انگیزترین نمادهای این نمایشگاه، مجسمه 25 متری مرد کارگر و زن داس و چکش به دست است که توسط ورا موخینا ساخته شده بود. در سال 1992، VDNKh باز هم تغییر نام داد و با حروف اختصاری VVC نامگذاری شد و تا سال 2014 به همین نام ماند. فضای نمایشگاهی آن در این دوره به 2.375.000 متر مربع افزایش یافت که 266 هزار متر مربع آن به صنایع داخلی اختصاص یافت.  فضای نمایشگاهی VDNKh که از شهر موناکو بزرگ‌تر بود، شامل 400 ساختمان می‌شد و متاسفانه نگهداری نامناسب از این فضای نمایشگاهی باعث تخریب مجسمه ورا موخینا شد. هرچند در سال 2008 و بعد از مدت زمان طولانی که به دلیل کمبود منابع مالی به وجود آمده بود، مجسمه تعمیر و در بالای پاویون جدیدالتأسیس مرکز نصب شد. در 14 می سال 2014 و بعد از یک نظرسنجی عمومی نام مرکز نمایشگاهی دوباره به نام قبلی تغییر یافت و شهردار مسکو از جابه‌جایی شاتل فضایی روسیه که در پارک گورکی نصب شده و جزو جاذبه‌های آن بود، به این مرکز خبر داد.
امروزه اغلب نمایشگاه‌های بزرگ و بین‌المللی روسیه در Moscow Expo Center برگزار می‌شود.