به گزارش پایگاه خبری «عصر نمایشگاه»، منظر، راه موثری را برای شناخت جهان هموار می‌کند. این مسئله، چارچوبی مفهومی از محیطی که در آن زندگی می‌کنیم فراهم می‌سازد؛ محیطی که ما در آن چیزی را که می‌بینیم تجزیه و تحلیل کرده و سپس حس می‌کنیم.

منظر، پدیده‌ای سامانمند برای فهم الگوهای فضایی-مکانی فرایندهایی که در اطرافمان می‌بینیم و راهی که مردم محیط را با خواست‌ها و نیازهایشان همسو می‌کنند، بنا می‌نهد بنابراین فهم منظر، فضای اندیشیدن به محیط را از طرق گوناگون فراهم می‌کند. منظر تنها عنصری عینی که متشکل از اجزای طبیعی باشد شناخته نمی‌شود، بلکه عنصری ذهنی و فرهنگی نیز خواهد بود که شکل‌گیری آن در اذهان مردم با دخالت تاریخ، اعتقادات دینی و اسطوره‌ای، اقلیم و سنت زیست و امثال آنها بوده است. در واقع به عبارت دیگر مراد از منظر، معنایی بیش از عینیت طبیعت است. واژه‌های چشم‌انداز و دورنما به عنوان معادل‌های منظر در فارسی به کار برده شده که با تعریف عامیانه آن سازگار‌ است ولی با توجه به جنبه‌های ذهنی در مفهوم منظر که آن را از شیء عینی صرف متمایز می‌سازد، لغت منظر گزینه مناسب‌تری به نظر می‌رسد.
در این مقاله بر آنیم تا منظر را از لحاظ عوامل عینی- ذهنی، فرهنگی، بوم‌شناسی بررسی و تعریف کنیم و سپس در اکسپوها نمود و جایگاه آنها را بیابیم.

گونه‌شناسی منظرها:
1- منظر عمومی؛ شامل دو دسته عوامل عینی و ذهنی هستند. عوامل عینی در بردارنده مجموعه عوامل طبیعی و مصنوع مانند فرم ابنیه، جداره‌های مصنوعی و طبیعی، تجهیزات و نمادها و نشانه‌ها، فضاهای باز و پوشش‌های طبیعی هستند. عوامل ذهنی نیز شامل رویدادهای فرهنگی، حوادث تاریخی، خاطرات، روابط، تعاملات انسانی و رویدادهای فردی - جمعی هستند. رویکرد منظرین (رویکرد عینی - ذهنی) نگاهی جامع به منظر دارد و آن را امری وابسته به موضوعات کالبدی و عملکردی در حوزه زیست محیطی و در کنار امور ذهنی و شناختی و فرایند درک انسان می‌داند که ترکیب این دو در چشم و ذهن انسان امکان‌پذیر است. بنابراین منظر پدیده‌ای است که به واسطه ادراک ما از محیط و تفسیر ذهن توأمان حاصل می‌شود.
- منظرهای اکسپو را نیز می‌توان حاصل متقابل سه مولفه مهم یعنی محیط ساخته (پاویون‌ها)، محیط طبیعی (سایت برگزیده شده برای اکسپو) و محیط انسانی (ادراکات بازدیدکنندگان) دانست که در دو دسته عوامل عینی و ذهنی شکل می‌گیرند.
2- منظر فرهنگی؛ تغییر شکل منظر طبیعی است به وسیله گروه فرهنگی. فرهنگ یک عامل است، محیط طبیعی وسیله است. منظر طبیعی نتیجه است. بنابراین منظر فرهنگی بخشی از میراث فرهنگی است که به صورت آمیزه‌ای از تعاملات و اقدامات بشر و طبیعت ظهور می‌یابد. منظر فرهنگی غالبا تکنیک‌های خاص استفاده پایدار از زمینه دربرگیرنده مجموعه خصوصیات و محدودیت‌های محیط طبیعی و نوعی ارتباط روحی خاص با طبیعت را منعکس می‌کند.
- از اهداف اصلی اکسپوها، فراهم آوردن مکانی برای نمایش اقدامات بشر در حوزه اقلیمی و ویژگی‌های بومی است که در قالب رابطه انسان و محیط پدیدار شده و به نوعی بیانگر منظری فرهنگی است.
3- منظر پایدار؛ همانند معماری پایدار دارای اهداف و چارچوب‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است. پایداری منظر، توسعه توصیف‌های عملیاتی و سنجش‌هایی که عناصر زیبایی‌شناسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و اکولوژیکی را ترکیب می‌کند. از رویکردهای مهم زیست محیطی منظر، رویکرد اکولوژی منظر است که پایه‌ای برای مدیریت منظرها به شمار می‌آید. اکولوژی منظر همینطور شاخه‌ای جدید از اکولوژی مدرن است که مربوط به روابط میان انسان و منظر می‌شود. منظر، ماهیت فرهنگی و درهم تنیده فضای کلی زندگی ماست و اکولوژی منظر، علم میان رشته‌ای و کلی مطالعه منظر، سنجش تاریخ، برنامه‌ریزی و مدیریت و حفاظت و بازیابی است. بنابراین نگرشی کل‌نگر در زمینه چگونگی و فرآیند مداخلات انسان در طبیعت و راهکارهای حفظ و احیای ارزش‌ها و سرمایه‌های طبیعی مناظر به شمار می‌آید.
-چالش‌های جهانی امروز، بحث در مورد کیفیت‌های زیست محیطی و کاهش استفاده از منابع غیر قابل تجدید است. آلودگی‌های هوایی، صوتی، بصری و ... در نتیجه عدم توجه به ساخت و سازهای بی‌رویه و غیراستاندارد که برخی از آنها از ناپایداری منظر‌های توصیف شده ناشی می‌شود. اکسپوها درصدد حل مشکلات برآمده هستند که در اکثر آنها به هر چه بهتر بودن جوامع و شهرها از طریق راه منطقی و پایدار اندیشیده می‌شود.

اکولوژی منظر سازه‌های درختی شکل، منظر سبز- اکسپو 2015 میلان-ایتالیا

نتیجه:
یکی از گزینه‌های مهم در تأثیرگذار بودن ایده‌های ناب طراحی سایت و پاویون در اکسپوها، توجه و شناخت ماهیت منظر به عنوان منظر عینی - ذهنی، فرهنگی و از همه مهم‌تر منظر پایدار و به خصوص جستار اکولوژی منظر است. طراحی منظر را می‌توان به مثابه نگرش و تأملی آگاهانه به محیط و طبیعت پیرامونی دانست که با تکیه بر اصول محافظتی از ارزش‌های فضایی و محیطی در جهت ارتقای توان اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر منطقه شکل می‌گیرد. به واقع طراحی منظر، فرآیند آگاهانه ساماندهی، برنامه‌ریزی و ایحاد تغییرات فیزیکی در محیط و منظر است.

منظر عینی-بصری (طبیعی و مصنوعی) یا چشم انداز یا دورنمای اکسپو 2017 آستانه- قزاقستان

‌طبق گونه‌بندی‌هایی که علاوه بر اصول زیبایی‌شناختی عینی-بصری منظر که جزء جدانشدنی در هر پاویون و اکسپویی است، می‌بایست این زیبایی از معنا و مفهوم و معیارهای تطبیق با شرایط موجود نیز برخوردار باشد. از جمله مواردی که در بومی‌سازی منظر طبیعی اکسپو و حتی در طراحی پاویون‌های مختلف کاربرد دارد استفاده از عناصر بومی همچون آب، پوشش‌های گیاهی بومی، شکل بستر و... در جهت تعدیل شرایط محیطی است. در ارتباط با منظر مصنوعی؛ کالبد و جداره‌های فضاها و مسیرهای دسترسی و روابط بین کاربری‌ها به عنوان فعالیت‌های درگیر است که در حقیقت تداعی منظر کمی و عینی به شمار می‌رود. منظر انسانی نیز بیشتر با الگوی رفتاری بازدیدکنندگان در اکسپوها، کنش‌های اجتماعی و خاطره‌های جمعی، نمادها و رویدادهای تاریخی به وقوع می‌پیوندد که این نیز منظر از نوع ذهنی تلقی می‌شود. مناظر فرهنگی به مثابه پلی میان حال و گذشته  محسوب می‌شوند که به واسطه آنها انسان امروزی می‌تواند به درک و فهم قابل قبولی از گذشته و هویت خویش دست یابد. اگر منظر فرهنگی را معادل منظر متأثر از فرهنگ بومی بدانیم باید پاویون هر کشور را یک منظر فرهنگی تصور کنیم به این دلیل که انسان قادر است با فرهنگ خود بر عناصر کالبدی منظر تأثیر بگذارد و عواملی همچون الگوهای اجتماعی، آداب و رسوم، قوانین و سنت‌های انسانی و در یک کلام فرهنگ در به وجود آوردن و تبیین آن تأثیرگذار باشد. مفهوم پایداری ‌همانطور که می‌دانیم قابلیت‌های بوم‌سازی در حفظ فرآیندها و کارکردهای بوم‌شناختی و تنوع زیستی و بهره‌برداری در طول زمان است. با توجه به اینکه از خصوصیات اکسپوها بر چیده‌شدن بعد از پایان مدت زمان برگزاری است، لذا ساخت‌مایه‌ها و نحوه اجرای آنها می‌بایست پایدار باشد تا کمترین آسیب را به محیط رسانده و به آسانی قابل برچیدن باشند. مهم‌ترین ویژگی‌های این نگرش را می‌توان در سه بخش اصلی طبقه‌بندی: ساختار اجتماعی-فضایی پایدار، الگوبرداری از طبیعت، استفاده از منابع تجدید پذیر دسته‌بندی کرد و مولفه‌های سازنده کیفیت را مشتمل بر چهار مولفه زیبایی‌شناختی عینی، زیبایی‌شناختی ذهنی – ادراکی، عملکردی و زیست محیطی نامید. اکولوژی منظر رویکردی است که تمامی جوانب را در نظر گرفته و به عنوان علم محیطی قابلیت پیشگویی و تجویزی توسعه روش‌های سیستمی و کلی را داراست.

منظر انسانی-ذهنی اکسپو 2020 دبی- امارات متحده عربی

منظر تداعی گر یا فرهنگی اکسپو 2020 دبی- امارات متحده عربی

از راهکارها و پیشنهادهای مرتبط با بحث بوم‌شناسی منظر در طراحی پاویون می‌توان به‌ یکپارچه‌سازی، برقراری ارتباط سلسله مراتبی بین فرایندها و الگوها و معیارهای بومی اشاره کرد که در این راستا استفاده از منظر سبز بومی، استفاده هر چه بیشتر از مصالح سازگار با محیط و اقلیم و در نظر گرفتن مقاومت آنها در برابر عوامل طبیعی، نحوه استقرار و شکل‌دهی فرم مناسب برای پلان و نما‌ها با در نظر گرفتن جبهه‌های انرژی‌زا و همچنین جلوگیری از ورود بیش از حد گرمای خورشید در کنار عوامل زیبایی‌شناختی و توسعه اقتصادی و پایداری اجتماعی می‌توان نام برد.

منابع:
بهره‌مند، س. صادقیان، ل. (1388)، منظر فرهنگی از نگاه مرکز میراث جهانی یونسکو، بازیابی در 2/6/1389، نشریه الکترونیکی منظر: www.manzar.ws/428.aspx .
فیضی، محسن. اسدپور، علی. (1392)، فرآیند بازآفرینی منظر میادین شهر تهران با هدف ارتقای تعاملات اجتماعی شهروندان، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، ش 7، ص 14-3.
فیضی، محسن و همکاران، (1393)، فرآیند طراحی و مداخله پایدار در مناظر طبیعی با تأکید بر رویکرد بوم شناختی، نشریه پایداری، توسعه و محیط زیست، ش 3، ص 46-35.
ماهان، ا. منصوری، س ا. (1396)، مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحب‌نظران رشته‌های مختلف، مجله علمی-پژوهشی باغ نظر، ش 47، سال چهاردهم، ص 28-17.
منصوری، . (1379)، روش نقد معماری، هنرهای زیبا، ش 7، ص 79-71.
منصوری، ا. (1383)، در آمدی بر شناخت معماری منظر، باغ نظر، ش 2، ص 78-69.
Sauer, c. 1925. The Morphology of Landscape. University of California Publication Geography.