به گزارش پایگاه خبری «عصر نمایشگاه»، . نمایشگاه محل تلاقی عرضه‌کنندگان و بازدیدکنندگان است. نمایشگاه محل ارائه تفکر جدید است؛ محل مبادله اطلاعات و محل ارائه ابتکارات، اختراعات و ابداعات است. در روزگاران باستان، نمایشگاه را فستیوال یا جشن می‌دانستند که در خلال آن امکان عرضه کالا یا خدمات فراهم می‌شد. کلمه نمایشگاه از کلمه لاتین Feria مشتق شده است که معنی جشن یا فستیوال را می‌دهد. در گذشته مردم در طول هفته یا در ایام خاصی در ماه یا سال در مکان خاصی به انگیزه جشن یا مراسم مخصوصی دور هم جمع می‌شدند و به پرپایی جشن و پایکوبی و برگزاری برخی آداب و رسوم می‌پرداختند و کالاهایی را که قصد فروش داشتند به همراه می‌آوردند. امروز نمایشگاه از شکل ابتدایی آن خارج شده و محلی برای تحقیق و تفحص، تکامل و توسعه و دستیابی به منابع جدید عرضه کالا شده است.

تاریخچه نمایشگاه
در اغلب کشورهای جهان از دیرباز انواع نمایشگاه‌ها برگزار می‌شود. تاریخ پیشینه نمایشگاه‌ها با تاریخ تجارت و داد و ستد بشر پیوند دارد. اگر بخواهیم تاریخچه برپایی نمایشگاه‌ها را بررسی کنیم باید به شهر آتن به عنوان مرکز تجارت دنیا و محل برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ کالاهای تجاری ممالک مختلف از دیرباز اشاره کرد.‌ بازارهای مکاره از 6000 سال پیش وجود داشته است. همچنین فنیقی‌ها به عنوان بزرگ‌ترین تجار زمان خود نخستین نمایشگاه‌ها را در 2800 سال قبل از میلاد برپا کردند. فنیقی‌ها کالاهای مختلف خود را به وسیله کشتی به سرزمین‌های دیگر می‌بردند و در آنجا به نمایش می‌گذاشتند‌. نمایشگاه‌ها با تحولات دوران رنسانس و انقلاب صنعتی به تدریج تکامل یافته و به صورت رویدادهای فصلی، محلی، منطقه‌ای‌، بین قاره‌ای و جهانی خودنمایی کرد. روز به روز بر دامنه فعالیت نمایشگاه‌ها افزوده شد تا کم کم نمایشگاه‌های جهانی شکل گرفت. اولین نمایشگاه جهانی در سال 1145 میلادی در شهر لایپزیک آلمان بر پا شد.  همچنین در سال 1830 نمایشگاه جهانی در شهر پاریس برگزار شد که از کشورهای مختلف چهار گوشه جهان در آن شرکت کردند و در این نمایشگاه مهندس گوستاو ایفل، برج ایفل را در وسط نمایشگاه به عنوان نمایش قدرت و پیشرفت صنعتی فرانسه به جهانیان معرفی کرد. در سال 1798 میلادی نمایشگاهی  در شهر پاریس در کنار رودخانه سن برپا شد که این نمایشگاه تبدیل به جشنی بزرگ شد. محل برگزاری نمایشگاه جایی انتخاب شده بود که ناپلئون پس از بازگشت از ایتالیا پیروزی خود را جشن گرفته بود‌. فرانسه سعی داشت به جهانیان نشان دهد که شکست‌های گذشته را جبران کرده است و رو به پیشرفت دارد. این نمایشگاه کاربرد سیاسی نمایشگاه‌ها را به خوبی نشان می‌دهد. در سال 1879 میلادی در شهر سیدنی استرالیا و در سال 1880 میلادی در شهر ملبورن نمایشگاه جهانی برپا شد. در آن زمان از عمر شهر ملبورن فقط 50 سال گذشته بود. از این دو نمایشگاه 4 میلیون نفر دیدن کردند که برای کشور جوانی مانند استرالیا رقمی بسیار موفقیت‌آمیز بود. برپایی این دو نمایشگاه باعث شد که قاره استرالیا به جهانیان معرفی شود و این کاربرد تبلیغی نمایشگاه‌ها را نشان می‌دهد.‌
در سال‌های بعد نمایشگاه‌های متعدد دیگری نیز بر پا شدند که از جمله آنان می‌توان به نمایشگاه جهانی در کشورهای  آمریکا، انگلیس‌، ژاپن و غیره ... اشاره کرد.‌
پیشینه نمایشگاه در ایران
ایرانیان از دیرباز علاقه و توجهی به نمایشگاه داشته‌اند. بیشترین نمایشگاه‌های سده‌های گذشته ایران در کنار بنادر بزرگ و یا شهرهای بزرگ که بر سر راه کاروان‌های تجاری قرار داشتند، برپا می‌شدند. بازارهای مکاره غیر از بنادر و شهرهای بزرگ در مسیر راه‌های بازرگانی همچون جاده ابریشم که از ایران عبور می‌کرد نیز بر پا می‌شد که ایرانیان با ایجاد کاروانسراها موجب رونق این بازارها بودند.‌ با تمرکز قدرت در دوران هخامنشی و وضع قوانین گمرکی و بندری و عوارض در دوره ساسانیان، برپایی نمایشگاه‌ها در ایران شکل تازه‌ای به خود گرفت. در دوره صفویان بازاری به سبک نمایشگاه در اصفهان شکل گرفت. در دوره قاجاریه به همت عباس میرزا نمایشگاه بزرگی در تبریز برپا شد که در آن مصنوعات ایران به نمایش درآمد، در این نمایشگاه بازرگانانی از ممالک روسیه و عثمانی نیز حضور داشتند. ناصرالدین شاه در سفر اول خود به غرب در سال 1248 هجری از نمایشگاه وین در کشور اتریش دیدن کرد و با دیدن این نمایشگاه خیلی به شوق آمد و بعد از بازگشت به ایران تصمیم گرفت همچون اروپائیان محل دائمی برای نمایشگاه‌ها ایجاد کند. مشارکت ایران در نمایشگاه‌های خارج از کشور برای اولین بار به سال 1851 مصادف با برپایی نمایشگاه قصر بلورین لندن باز می‌گردد که با اعلامیه میرزا تقی خان امیر کبیر صاحبان صنایع در این نمایشگاه شرکت کردند و کالاهای ایران از جمله پارچه‌های قلمکار، فرش و صنایع دستی‌، کاشی و انواع خشکبار را  به نمایش گذاشتند.
اولین نمایشگاه صنعتى در ایران در اوایل قرن چهاردهم تشکیل شد. یک نمایشگاه بزرگ صنعتى نیز در سال 1337 برگزار شد. این نمایشگاه در واقع در انحصار صنایع پیشرفته بود و دولت ایتالیا کلیه تولیدات صنعتى خود را در ایران به معرض نمایش گذاشت. هزینه برپایى این نمایشگاه حدود 6 میلیون ریال بود که توسط دولت و صاحبان صنایع ایتالیا تأمین شد. در سال 1347 نمایندگان اقتصادى 400 کشور خارجى با حضور مقام‌های ایرانى جلسه‌اى در وزارت امور اقتصادى تشکیل دادند تا درباره چگونگى تشکیل نمایشگاه صنعتى جهانى در سال آینده به بحث و گفت‌وگو بپردازند. در آن زمان محلى به وسعت یک میلیون و 300 هزار متر مربع در محل فعلى نمایشگاه‌ها درنظر گرفته شد که کلیه امکانات لازم از قبیل‌ هتل، اتوبان، پارکینگ و تأسیسات مورد نیاز داخل و یا مجاور آن پیش‌بینى شد. همچنین در آن سال تصمیم گرفته شد براى تشویق بازرگانان و شرکت‌هاى خارجی، کلیه اجناس نمایشى بدون تشریفات گمرکى وارد نمایشگاه و سپس خارج شود. در آن سال پیش‌بینى مى‌شد که 50 کشور در نمایشگاه صنعتى تهران شرکت کنند که پس از پایان نمایشگاه نیز بازار مکاره‌اى در این محل دایر شود. همچنین نمایندگان سفارتخانه‌ها و وابسته‌هاى اقتصادى خارجى موافقت کردند که هر دو ماه یک بار کنفرانسى در تهران تشکیل دهند.
در سال 1348، نمایشگاه بین‌المللى آسیایى در تهران تشکیل شد. این نمایشگاه از دیدگاه کشورهاى شرکت‌کننده بازتاب خیره‌کننده‌اى در جهان داشت و تهران را به‌عنوان یک بازار بالقوه بین‌المللى به جهانیان معرفى کرد.
در سال 1352 مقدمات تشکیل نخستین نمایشگاه بین‌المللى در تهران با تبلیغ شرکت‌ها و کالاهاى مورد عرضه در نمایشگاه، آغاز شد. در آن سال 70 شرکت انگلیسى اعلام آمادگى کردند تا در نمایشگاه تهران حضور یابند. جیپ مه نورد و آزمایشگاه فضایى و سنگ ماه نیز از جمله وسایلى بود که در این نمایشگاه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.
سرانجام در تاریخ هفدهم شهریور ماه سال 1352 نخستین نمایشگاه بین‌المللى در تهران با شرکت 21 کشور و 433 شرکت بازرگانى و مؤسسه تولیدى خارجى و 130 شرکت‌کننده داخلى برگزار و رقابت کشورها و شرکت‌های مختلف به منظور فتح بازار مصرف ایران آغاز شد. در آن سال معادل یک میلیارد ریال کالا در نمایشگاه در برابر دیدگان علاقه‌مندان قرار گرفت و نمایشگاه صبح‌ها براى بازدیدکنندگان گشوده مى‌شد. این نمایشگاه در وسعتى معادل 23 هزار متر مربع فضاى سرپوشیده و 24 هزار متر مربع فضاى باز، برگزار و مؤسسات و شرکت‌هاى تولیدى - صنعتى داخلى در 9 رشته صنعتی، تولیدات خود را عرضه کردند. به منظور بازدید از اولین نمایشگاه بین‌المللى بازرگانى تهران 2هزار نفر از بازرگانان و صاحبان صنایع کشورهاى مختلف به تهران آمدند و طى 14 روز برگزارى نمایشگاه (از روز بیستم شهریور ماه سال 52 آغاز شده بود) 600 هزار نفر از این نمایشگاه بازدید کردند. قابل ذکر است که بیشترین معاملات در این نمایشگاه در زمینه ماشین‌هاى نساجی، ماشین‌آلات، تولید مصالح ساختمانی، پلاستیک‌سازی، ماشین‌آلات راه‌سازى و ساختمانى صورت گرفت.  دومین نمایشگاه بین‌المللى بازرگانى تهران نیز با اعلام آمادگى 40 کشور، روز بیست و ششم شهریور ماه سال 1353 با حضور 32 کشور خارجى در مساحتى معادل 60 هزار متر مربع در 14 سالن برگزار شد.
یک سال بعد، در سطحى به وسعت 57 هزار متر مربع فضاى سرپوشیده و 120 هزار متر مربع فضاى باز، سومین نمایشگاه بین‌المللى بازرگانى تهران با حضور 44 کشور و 500 واحد صنعتى و بازرگانى دولتى و خصوصى ایرانى و خارجى (از بیست و دوم شهریور ماه تا دوم مهرماه سال 1354) برگزار شد. در آن سال اعلام شد «نمایشگاه تهران در انتظار یک میلیارد دلار معامله است.»
پس از آن تا سال‌هاى پیش از پیروزى انقلاب اسلامى نیز 3نمایشگاه در تهران برگزار شد که به ترتیب عبارت بود از:
- نمایشگاه چهارم: 27/6/1355 - 45 کشور - 500هزار نفر بازدیدکننده.
- نمایشگاه پنجم: 28/6/1356 - 43 کشور -700 هزار نفر بازدیدکننده.
- نمایشگاه ششم: 28/6/1357 - 40 کشور - 600 هزار نفر بازدیدکننده.
گفته شد که در این نمایشگاه 10میلیارد تومان کالا معامله شده است. همچنین علاوه‌ بر نمایشگاه‌هاى مذکور در سال‌هاى قبل از انقلاب نیز چندین نمایشگاه بین‌المللى تخصصى در زمینه‌هاى مختلف برگزار شد.
  تاریخچه نمایشگاه‌ها بعد از انقلاب اسلامی
در سال 1358 (نخستین سال پس از پیروزى انقلاب شکوهمند اسلامى ایران) به دلیل تغییر بنیادین در کلیه ساختارهاى سیاسى و اقتصادی، نمایشگاه بین‌‌المللى بازرگانى تهران که در گذشته عموماً اهداف خاص رژیم گذشته را دنبال مى‌کرد، برگزار نشد و یک سال بعد در بیست و هشتم شهریور ماه سال 1359، نمایشگاه هفتم با شرکت 15 کشور خارجى برگزار شد.
در این نمایشگاه تفاوت‌هاى بسیارى نسبت به سایر نمایشگاه‌هاى بین‌المللى تهران که در گذشته برگزار شده بود به چشم مى‌خورد. کشورهاى شرکت‌کننده بنا به تقاضاى ایران از معرفى و عرضه کالاهاى لوکس و تجملى خوددارى کرده و بیشتر به معرفى وسایل تولیدی، صنعتى و واسطه‌اى پرداخته بودند.   درسال 1359 با ادغام سازمان نمایشگاه‌ها در مرکز توسعه صادرات ایران، امور برگزارى نمایشگاه‌ها در داخل و خارج کشور به منظور دستیابى به اهداف توسعه صادرات غیر نفتى و بازاریابى در کشورهاى دوردست و تأمین کالاهاى سرمایه‌اى مورد نیاز از این کشورها، ابعاد تازه‌اى یافت و در سال بعد نیز به دنبال توسعه فعالیت‌هاى نمایشگاهى ایران جمعاً در 23 نمایشگاه بین‌المللى شرکت کرد و موفق به دریافت 7 مدال طلا شد که این خود آغازى خوب در راهیابى و کسب تجربه در بازارهاى جهانى به شمار مى‌آمد. گام‌هاى نخست در این راه بیانگر این واقعیت بود که توان بالقوه در تولیدات صنعتى و استعداد طبیعى کشور در فرآورده‌هاى کشاورزى مى‌تواند سهم بسزایى از بازار جهانى را به خود اختصاص دهد.
با وجود جنگ تحمیلى و دفاع مقدس که در کشور جریان داشت در تاریخ بیستم اردیبهشت ماه سال 1360 نمایشگاهى از تولیدات داخلى با حضور 85 شرکت و واحد صنعتى و تولیدى برپا شد. در غرفه مخترعین و مبتکرین این نمایشگاه نیز حدود یک هزار اختراع ثبت شده، به نمایش گذاشته شد. سپس در تداوم اجرا تقویم نمایشگاهى مرکز توسعه صادرات ایران، در روز بیست و نهم شهریور ماه سال 1361، هشتمین نمایشگاه بین‌المللى بازرگانى تهران، با شرکت 23 کشور خارجى به همراه 70 شرکت داخلى و 42 تعاونى تولیدى برگزار شد.
هدف از برپایى هشتمین نمایشگاه بین‌المللى تهران، آموزش عمومى و بالابردن سطح اطلاعات علمى و دانش فنى و عمومى مردم، آشنایى تولیدکنندگان داخلى با صنایع و تولیدات داخلی، اطلاع‌ مردم از صنایع و اختراعات و تولیدات کشورهاى شرکت‌کننده، آشنایى با مسائل کشاورزى تشویق افرادى که در جهت افزایش تولید، فعالیت مى‌کنند، تبادل‌نظر بین متخصصان و کارشناسان و دست‌اندرکاران و... بود.
در جریان ادامه جنگ تحمیلى و تجاوز عراق به میهن اسلامی، نهمین نمایشگاه بین‌المللى بازرگانى تهران نیز از نوزدهم تا سى‌ام شهریور ماه سال 1362 با حضور 30 کشور از 5 قاره جهان و ده‌ها واحد صنعتى - تولیدى و بازرگانى ایران و 480 شرکت داخلى و خارجى در فضایى بالغ بر 100 هزار متر مربع برگزار شد.
دهمین نمایشگاه بین‌المللى تهران و پنجمین نمایشگاه بین‌المللى پس از پیروزى انقلاب اسلامى از بیستم تا سى و یکم شهریور ماه سال 1363، به مدت 12 روز و با حضور 38 کشور خارجى و حدود 120 شرکت و کارخانه تولیدى در 60 هزار متر مربع فضاى سرپوشیده و 75 هزار متر مربع فضاى باز برگزار شد.
در این نمایشگاه نیز سیر حرکت نظام اقتصادى کشور از تولیدات تجملى و لوکس به سوى کالاهاى سرمایه‌ای، صنعتى و واسطه‌اى کاملاً به چشم مى‌خورد و شرکت کشورهاى خارجى با تولیدات مورد نیاز براى تکمیل حلقه‌هاى مفقود در صنعت کشور و نیاز تولیدى آن همخوانى داشت و چهره دهمین نمایشگاه صنعتى - تجارى به‌ویژه در بخش اختراعات و ابتکارات افق روشنى را در حرکت به سوى خودکفایى و خوداتکایى نوید مى‌داد.
در سال 1364 یازدهمین نمایشگاه بین‌المللى تهران در تقویم نمایشگاهى مرکز توسعه صادرات، با حضور 36 کشور و 68 شرکت خارجى و 144 شرکت داخلى به ثبت رسید.
به هر حال از سال 1379 به بعد مرکز توسعه صادرات سابق و بعدها سازمان توسعه تجارت ایران‌، سیاست خود را تغییر داده و نسبت به برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی – تخصصی اقدام کرده است‌. بی‌شک نمایشگاه‌های بین‌المللی – بازرگانی عمومی کارایی خود را از دست داده‌اند و اغلب کشورهای پیشرو در صنعت نمایشگاهی با هدف استفاده بهینه از فرصت نمایشگاه‌ها نسبت به برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی – بین‌المللی شامل گروه‌های کالایی محدود اقدام می‌کنند‌. امروز شاهد هستیم که بیش از 70 عنوان نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران و صدها عنوان در سایت‌های نمایشگاهی استانی برگزار می‌شود. این مسئله بیانگر اقبال تولیدکنندگان و متخصصان جهت استفاده از این ابزار کارآمد جهت بازاریابی‌، بازارسازی و حفظ و ماندگاری در بازار است.

* دکتر احسان قمری

جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصر نمایشگاه (http://telegram.me/asrenamayeshgah) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.